Στη Γαλλία είναι λίγοι οι συγγραφείς, οι οποίοι εν ζωή ή και μετά το θάνατο τους έχουν προκαλέσει τέτοιες αντιπαραθέσεις απόψεων. Σχετικά με αυτόν υπάρχουν συγκρούσεις ακόμα και σήμερα. Παρ’όλο που τα έργα του προκαλούν αντιδράσεις στους αναγνώστες, οι ιδέες του εξακολουθούν να έχουν οπαδούς. Διαφορετικά δεν θα γινόταν, διότι μιλάμε για τον σπουδαίο Αλμπέρ Καμύ.
«Ο Ξένος», «Ο Μύθος του Σίσυφου», «Ο Καλιγούλας», Η πανούκλα», «Η πτώση», «Ο επαναστατημένος άνθρωπος» - τα κείμενα αυτά γνωρίζουν καλά αυτοί που εκτίμησαν τον Καμύ. Οι τολμηρές σκέψεις του, ο ανορθόδοξος τρόπος γραφής κι η φιλοσοφική αντίληψη ζωής, γρήγορα ξεπέρασαν τα σύνορα της Γαλλίας και έφεραν παγκόσμια φήμη για τον συγγραφέα. Το 1957 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ.
Ο πιο πιστός γεωργιανός θαυμαστής της τέχνης του, είναι ο Ζορζ Εκιζασβίλι. Η συνάντηση τους πριν από χρόνια, άλλαξε ριζικά την αντίληψη του για τη ζωή. Μετά την ανάγνωση του «Ξένου», ο ίδιος έγινε για λίγο ο Μερσό. Ύστερα μετάφρασε τα έργα του. Σήμερα θεωρεί ότι όσο περνάει ο καιρός οι σκέψεις του γίνονται ακόμα πιο πολύτιμες. Έτσι εξηγείται το μεγαλείο του συγγραφέα. Σχετικά με τον Καμύ και τη σχέση μαζί του μιλάει με κομμένη την ανάσα. Είναι από τις περιπτώσεις όπου οι ερωτήσεις είναι περιττές.
«Ο Καμύ κι ο Ντοστογιέφσκι»
Είμαι περήφανος που ήμουν ο πρώτος που εξέφρασα το όνομα του Αλμπέρ Καμύ στη Γεωργία. Η επιστολή του Μεράμπ Μαμαρντασβίλι δημοσιεύθηκε το 1964. Ένα χρόνο πριν σαν θρασύς φοιτητής τρίτου έτους, τόλμησα και στο Συνέδριο της Ένωσης κι έκανα την αναφορά που λεγόταν «Ο Καμύ κι ο Ντοστοέβσκι». Οι φοιτητές από την Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη σηκώθηκαν και βγήκαν έξω. Αργότερα μου εξήγησαν, αν δεν το έκαναν θα τους απέλυαν από τα Πανεπιστήμια. Παρόλο που ο Κάμυ είχε πεθάνει εδώ και τρία χρόνια, στη Σοβιετική Ένωση δεν τολμούσαν να συζητάνε ανοιχτά για αυτόν. Ευτυχώς όμως, στη Γεωργία πάντα γινόταν αυτό που άλλου απαγορευόταν. Η πρώτη μετάφραση του Καμύ πραγματοποιήθηκε στη Γεωργία. Το 1968, από μένα. Νωρίτερα, το 1964 έκανα τη Πτυχιακή Εργασία μου με θέμα τον Αλμπέρ Καμύ, που θεωρούνταν απίστευτο γεγονός για εκείνη την εποχή. Ήταν η εποχή, που έρχονταν στην Τιφλίδα για να συζητήσουν για αυτόν, κι όχι μόνο. Στη μαύρη λίστα βρίσκονταν κι ο Χέμινγουεϊ, ο Φόλκνερ, ο Στάϊνμπεκ, ο Ντος Πάσος και άλλοι. Θυμάμαι που διαβάζαμε κρυφά τον Νίτσε και τον Σοπενχάουερ και τα έργα τους να μεταφέρονται από χέρι σε χέρι.
Εγώ κι ο Καμύ
Με τον Καμύ έχω ιδιαίτερη σχέση. Μία αιώνια σχέση μαθητή - δασκάλου. Σε ένα από τα αλμανάκ που εκδίδεται από τη Βιβλιοθήκη της Λυών διάβασα το εξής: «Η ζωή του Ζορζ Εκιζασβίλι ξεκινά το 1963», ενώ εγώ γεννήθηκα το 1943. Αυτό προέκυψε από το γεγονός ότι σε μία συνέντευξή μου, είχα πει ότι η τυχαία συνάντηση μου με τον Καμύ έγινε το 1963 και μετά από αυτό ξεκίνησε το συνειδητό μου βιογραφικό. Μεταφορικά μιλώντας, το 1963 γεννήθηκε μέσα μου άλλος ένας Ζορζ Εκιζασβίλι. Η αιτία; ο Καμύ. Περίπου την ίδια περίοδο ο πατέρας μου είπε στους φίλους του κάτι πολύ πρωτότυπο: Κάποιος Αλμπέρ Καμύ μου τρέλανε το παιδί, τον απομάκρυνε από την οικογένεια (ακριβώς αυτή τη φράση χρησιμοποίησε χωρίς να έχει διαβάσει τίποτα δικό του). Που να ήξερε ότι έλεγε την αλήθεια και ότι για λίγο καιρό όντος ένιωθα ο Μερσό. Σε μια φωτογραφία ένας φίλος μου, με επισήμανε ως «Γεωργιανός Μερσό». Ο φωτογράφος αποτύπωσε με το καλύτερο δυνατό τρόπο το βλέμμα μου - αδιάφορο, αλλά ταυτόχρονα βαθυστόσταχτο.
Η πρώτη συνάντηση
Ήταν το 1963, όταν ακολούθησα τους Γάλλους τουρίστες. Τότε μας κυνηγούσε η KGB και δεν μας άφηνε να τους πλησιάζουμε. Τους κυνήγησα. Άλλοι τους ζητούσαν πουκάμισα και παντελόνια για πούλημα. Εγώ όμως τους ρώτησα, μήπως έχουν φέρει κανένα βιβλίο. Τους είπα, αφού επιστρέφοντας δε θα τα πάρετε πίσω. Βιβλίο; Μια γυναίκα ανέβηκε στο λεωφορείο. Θυμάμαι, πως έβρεχε. Ύστερα οι Γάλλοι θα λέγαν ότι καθόμουν ώρες στη βροχή και τους περίμενα. Μου έφερε μια μικρή έκδοση. Το κοίταξα, έλεγε Αλμπέρ Καμύ. «Ο ξένος». «Ο ξένος» ή «Ο αποξενωμένος», ίσως και «Περίεργος», σκέφτηκα. Οι Ρώσοι το μετέφραζαν ως «Ο άλλος». Αλλά ένας γνωστός συγγραφέας το μετέφραζε ως «Ο ξένος». Για κάποιους είναι ξένος, για κάποιους - «ο άλλος». Ο Μερσό είναι πολύ γνωστός και ταυτόχρονα είναι ένας ξένος, γνωστός και ξένος, που τον πονάς μέχρι τα βάθη της καρδιάς σου. Αναρωτιέσε για αυτόν κι ανακαλύπτεις τον εαυτό σου. Αυτό είναι το μεγαλείο του Καμύ. Σαν να βάζει μπροστά σου το κείμενο και να σε ρωτάει: Για πες, ποιανού μέρος θα πάρεις, τι θα διαλέξεις, με ακούς ή όχι; Διότι, όταν το έγραφε ήταν κι ο ίδιος Μερσό. Στον «Ξένο» παρουσίασε και τον εαυτό του.
Η σιωπή της μάνας...
Ο Μερσό είχε ιδιαίτερη σχέση με τη μητέρα του. Αυτό είναι φανερό από την πρώτη κιόλας φράση («Σήμερα πέθανε η μαμά. Ίσως και εχθές, δεν ξέρω». Και περισσότερο κατά το τέλος, όταν αντιλαμβάνεται τη σιωπή του κόσμου και συνειδητοποιεί αυτό που δε μπορούσε σε όλη του τη ζωή. Αισθάνεται αδελφική τρυφερότητα προς το σύμπαν, που πρόσβαλε με την δολοφονία ενός ανθρώπου και καταλαβαίνει ότι συγχωρέθηκε από αυτό. Κι ο έναστρος ουρανός είναι σημάδι αυτού. Τότε θυμάται και τη μητέρα του, η οποία φτάνει στο αποκορύφωμα της σιωπής της.
Οι σχέσεις του Καμύ και της μητέρα του ήταν ιδιαίτερες. Η σιωπή της μάνας του τον ακολουθούσε από τα παιδικά του χρόνια. Μπορεί να είχαν πει 5-6 κουβέντες μεταξύ τους. Όλη της τη ζωή εργαζόταν σιωπηλά. Ούτε με το θάνατο του Καμύ εκφράστηκε. Πολύ καιρό συγκρατούσε τον πόνο της, αλλά στο τέλος είπε: «Τι παλικάρι ήταν!» Εξάλλου τι άλλο θα μπορούσε να πει η μάνα του Καμύ; Ήταν αγάπη, που δεν χρειαζόταν λόγια.
Και πάλι για την πρώτη συνάντηση
Πήρα το βιβλίο. Στο πίσω εξώφυλλο υπήρχε η φωτογραφία ενός νεαρού με αμερικάνικα ρούχα, τα οποία εκείνη την εποχή δεν φορούσαν οι Γάλλοι. Στην Τιφλίδα μόνο 5-6 άτομα ντυνόμασταν έτσι και μας αποκαλούσαν «οι Αμερικάνοι της Τιφλίδας». Είπα, «μοιάζει με τον Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ». Αργότερα έμαθα ότι περισσότερο από όλα του άρεσε η σύγκριση του με τον Μπόγκαρτ, είχαν ίδιο ντύσιμο. Μπορεί να ήταν κι ένα είδος σνομπισμού, διότι προερχόταν από φτωχή και τελείως άπορη οικογένεια. Ντρεπόταν, που αναγκαζόταν, συμπληρώνοντας κάποιο έντυπο, να αναφέρει πως η μητέρα του ήταν υπηρέτρια. Αργότερα αναφέρει πως όταν συνειδητοποίησε κάποια πράγματα, ντρεπόταν πολύ για εκείνη τη συμπεριφορά.
Με λίγα λόγια, πήρα το βιβλίο και το διάβασα με τη μία. Σαν να φώτισε κάτι. Είχα διαβάσει τόσα πολλά νωρίτερα, κάτι παρόμοιο όμως ποτέ. Ο Ντοστογιέφσκι έχει πει: «Ο Σταβρόγκιν όταν πιστεύει δεν πιστεύει ότι πιστεύει. Και όταν δεν πιστεύει, δεν πιστεύει ότι δεν πιστεύει». Ιδιοφυείς λόγια. Με μια ματιά περίπλοκα, αλλά ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι είναι ένας αγώνας μεταξύ του «ναι» και του «όχι», πολύ ισχυρός στον Καμύ. Ο Ντοστογιέφσκι ήταν ο αγαπημένος του συγγραφέας. Στα τείχη του γραφείο του κρέμονταν δυο φωτογραφίες - του Ντοστογιέφσκι και του Τολστόι. Κανένας από αυτούς δεν ήταν Γάλλος, παρόλο που είχε τα δικά του είδωλα: Πασκάλ, Σταντάλ, Φλομπέρ... Κι ο αγώνας μεταξύ του «ναι» και του «όχι» τον απασχολούσε πολύ. Ήταν γεμάτος αμφιβολίες. Όταν βραβεύτηκε με Νόμπελ, είπε, ‘Τώρα στέκομαι απέναντί σας, ένας νεαρός άνδρας, εμπλουτισμένος με αμφιβολίες. Ήταν από τους πιο νέους νομπελίστες στην ιστορία των Νόμπελ. Ο 20ος αιώνας τον τίμησε με Νόμπελ (δεν υπήρχε πιο μεγάλη αναγνώριση από αυτήν) κι ο 21ος - με τίτλο «ο σημαντικότερος σύγχρονος άνθρωπος».
Ο Καμύ και ο 21ος αιώνας
Στον 21ο αιώνα αναρωτιόμαστε κατά πόσο επίκαιρος είναι ο Καμύ; Εγώ απαντάω. Δεν είναι επίκαιρος. Το να είσαι επίκαιρος σημαίνει να είσαι σημαντικός για κάποιο χρονικό διάστημα, ο Καμύ όμως είναι αιώνιος. Ο Καμύ είναι σημαντικός και όσο περνά ο καιρός θα γίνεται ακόμα πιο σημαντικός. Είναι από τους ανθρώπους που γεννιούνται μια φορά στον αιώνα. Μακάρι, ο 21ος αιώνας να γεννήσει τον δικό του Καμύ. Υπάρχει χρόνος, αλλά και να μην γεννηθεί, ούτε αυτό θα είναι πρόβλημα - ένας Καμύ φτάνει για πολλούς αιώνες.
Ήρθε νέα γενιά, νέα εποχή και νέα πραγματικότητα. Κάποια στιγμή όμως καταλαβαίνεις ότι όλα αυτά κάποτε είχαν γίνει, κι απλώς τα ξεχνάς. Οι καινούργιες ερωτήσεις και ζητήματα της χιλιετίας έχουν παλιές απαντήσεις κι οι απαντήσεις αυτές ονομάζονται Σαίξπηρ, Δάντη, Ρουσταβέλι.
Περνάνε αιώνες, αλλάζουν πολλά δεδομένα, αλλά υπάρχει μια σταθερότητα, η οποία είναι αμετάβλητη. Οι αξίες, τις οποίες μπορεί να ξεχνάμε, αλλά οι ίδιες μας θυμίζουν για την ύπαρξη τους όταν είναι απαραίτητο. Είναι καθαρά ανθρώπινες αξίες - η αγάπη, η θερμότητα, η συγχώρεση, η ευγνωμοσύνη. Για αυτές μιλάει ο Καμύ.